“TRT Haber” teleýaýlymynyň ýolbaşçysy Ahmet Görmez Gahryman Arkadagymyz bilen söhbetdeş boldy
— Siziň Alyhezretiňiz, Milli Lider, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy, hormatly Arkadag! Ilki bilen, işiňiziň örän köpdügine garamazdan, interwýu bermäge wagt tapandygyňyz üçin Size minnetdarlyk bildirmäge rugsat ediň! Siz görnükli syýasatçy, döwlet işgäri hökmünde türki döwletleriň hyzmatdaşlygynyň möhümdigini hemişe belleýärsiňiz. Bu näme bilen baglanyşykly? Siz bu işi, onuň mümkinçiliklerini, şunda Türkmenistanyň ornuny nähili görýärsiňiz?
— Size bu duşuşyk baradaky teklibiňiz üçin minnetdarlyk bildirýärin.
Türkiýäniň özünde hem, ondan uzaklarda hem abraýly we millionlarça tomaşaçysy bolan «TRT Haber» teleýaýlymynyň ýolbaşçysy — Siziň bilen söhbetdeş bolmak örän ýakymly. Munuň özi içerki we halkara durmuşyň möhüm soraglary boýunça pikiriňi aýtmaga, türki ýurtlaryň arasyndaky gatnaşyklar bilen bagly garaýşyňy giňden beýan etmäge oňat mümkinçilik berýär.
Türki döwletleriň köpugurly hyzmatdaşlygy taryhy şertler bilen baglydyr. Munuň biziň halklarymyzyň dil, medeni we milli taýdan umumylygy, asyrlaryň dowamynda ykballarynyň baglanyşykly bolandygy bilen kesgitlenendigini men ençeme gezek belläpdim. Türki halklaryň asly birdir. Bu ýagdaý özara gatnaşyklarymyza aýratyn many-mazmun berýär. Garaşsyz, özygtyýarly döwletler bolsak-da, biz uzak möhletli maksatlarymyzyň we bähbitlerimiziň umumydygyny ýatdan çykarmaýarys. Türki halklaryň taryhy, häzirki hem geljekki orny baradaky düşünjelerimiz biri-biri bilen berk baglanyşyklydyr. Şoňa görä-de, ähli ugurlarda — syýasatda, ykdysadyýetde, medeniýetde, şahsyýetara gatnaşyklarda hyzmatdaşlygy berkitmegiň möhümdigine düşünýäris.
Meniň pikirimçe, türki döwletleriň Gündogar bilen Günbataryň arasynda medeni köpri hökmündäki ornuny dikeltmek häzirki döwürde esasy wezipeleriň biridir. Türki halklaryň bu wezipesi gadymy döwürlerde we orta asyrlarda «türki guşak» diýlip atlandyrylyp, ol Aziýanyň hem Ýewropanyň «duşuşyk ýeri» bolup hyzmat edipdir. Bu yklymlaryň ykdysadyýetiniň, medeniýetiniň, ylmynyň ösmegine oňaýly täsir edipdir. Şeýle hem olaryň beýleki halklar üçin açyk bolmagyna, sabyrlylygyna, hoşniýetliligine, özara düşünişmegine ýardam beripdir.
Türkmenistan üçin türki döwletler bilen dost-doganlyk, özara bähbitli gatnaşyklary ösdürmek örän möhüm bolan geljegi uly ugurlaryň biri bolup durýar. Biziň ýurdumyz Türki Döwletleriň Guramasynda synçy bolmak bilen, onuň işine ýakyndan gatnaşýar. Hususan-da, bu guramanyň Aksakgallar geňeşinde agza bolmagy möhümdir. Şeýle hem biz guramanyň düzümleri bilen işleşmäge taýýardyrys. Häzirki döwürde türkmen tarapy Türki söwda-senagat edarasyna girmek üçin arza berdi. Türki döwletleriň Parlament Assambleýasyna we Türki akademiýa girmek meselesini-de öwrenýäris.
Şeýlelikde, Türkmenistan türki döwletleriň hyzmatdaşlygynyň esasy ugurlaryna özüniň gatnaşmagyny yzygiderli we ynamly dowam etdirýär.
— Türki Döwletleriň Guramasynyň işi barada aýtmak bilen, Siziň onuň halkara gatnaşyklaryň häzirki ulgamyndaky ornuny nähili görýändigiňiz baradaky pikiriňizi soramak isleýäris.
— Men ony bir bitewi iki maksady bolan gurama hasaplaýaryn. Bir tarapdan, ony türki ýurtlaryň arasynda dost-doganlyk gatnaşyklaryny, özara bähbitli ykdysady we medeni hyzmatdaşlygy berkitmegi maksat edinýän gurama, beýleki bir tarapdan bolsa, geljegi uly, ygtybarly iri halkara hyzmatdaş hökmünde görýärin. Ýokarda-da belleýşim ýaly, bu bir bitewi iki maksat bolup durýar. Türki Döwletleriň Guramasy dünýäde türki ýurtlaryň bähbitlerini öňe sürmek bilen, içerki türki hyzmatdaşlygynyň berkidilmegine, döwletlerimiziň ykdysady taýdan ösmegine, bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmaga ýardam edýär.
Häzirki döwürde biziň öňümizde örän uly, uzak möhletli wezipeler durýar. Dünýäniň geoykdysady ýagdaýynyň çalt üýtgemelerine özüniň doly derejede gatnaşmagyny üpjün etmek, mümkinçiliklerimizi öz ornumyzy berkitmek üçin ulanmak, häzirki zamanyň innowasiýa, sanly şertlerinde öň hatarda bolmak, ählumumy «ýaşyl» gün tertibine işjeň goşulyşmak wezipeleri durýar.
Döredijilikli syýasy maksatlarda — parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy saklamakda, deňhukuklylyk, özara hormat goýmak ýörelgelerini goramakda, halkara hukugyň we BMG-niň Tertipnamasynyň ykrar edilen kadalaryna eýermekde öz abraýymyzy, täsirimizi, tejribämizi ulanmak zerurdyr. Şeýle hem dünýäde türki medeniýeti, biziň halklarymyzyň örän baý taryhy-medeni, ynsanperwer mirasyny, türki edebiýatçylarynyň, sazandalarynyň, suratkeşleriniň, kinematograflarynyň üstünliklerini giňden ýaýmak ileri tutulýan ugurlar bolup durýar. Şunuň bilen baglylykda, şu ýyl beýik türkmen şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllyk şanly toýunyň bellenilmegi ajaýyp mümkinçilikleri açýar. Türkmen halkynyň beýik ogly, şol bir wagtda türki dünýäniň hem wekilidir. Ol öz eserlerinde türki halklaryň gadymdan gelýän gymmatlyklaryny we aýratynlyklaryny — watançylygyny, maşgala wepalylygyny, däp-dessurlara hormat goýşuny, harby edermenligini, aç-açanlygyny wasp edipdir.
Biz bu şanly senäniň türki ýurtlarda giňden bellenilýändigine ýokary baha berýäris. Goldawy üçin Hökümetlere, şeýle hem Türki medeniýetiň halkara guramasynyň (TÜRKSOÝ) 2024-nji ýyly “Türki dünýäsiniň beýik şahyry we akyldary Magtymguly Pyragy ýyly” diýip yglan etmek baradaky çözgüdi üçin minnetdarlyk bildirýäris. Umuman, TÜRKSOÝ-nyň çäklerinde amala aşyrylýan maksatnamalaryň we taslamalaryň gerimini giňeltmek, şolar bilen halkara giňişlige has işjeň çykmak maksadalaýyk bolar diýip hasap edýäris.
— Biziň söhbetdeşligimiz Türki Döwletleriň Guramasynyň Aksakgallar geňeşiniň nobatdaky mejlisiniň öňüsyrasynda geçýär. Siz bu düzümiň esasy maksadyny nämede görýärsiňiz?
— Men Aksakgallar geňeşiniň örän möhüm we zerur düzümdigine ynanýaryn. Onuň Türki Döwletleriň Guramasynyň düzüminde döredilmegi ýöne ýere däldir. Onuň maksady türki halklaryň ajaýyp taryhy däbini — ýaşuly nesliň wekilleri bilen maslahatlaşmak, olaryň pähim-paýhasyna, uly durmuş tejribesine daýanmak däbini dowam etdirmek we ony ýaýmak bolup durýar. Bu däp biziň halklarymyza dogry çözgütleri tapmaga köp gezek ýardam etdi.
Şu babatda häzirki döwürde aksakgallaryň orny barha uly ähmiýete eýe bolýar, döwlet işlerinde möhüm şert hökmünde öňe çykýar. Şoňa görä-de, Aksakgallar geňeşiniň işiniň gerimi barha giňeler, abraýy diňe artar diýip pikir edýärin. Geňeşiň sesi Türki Döwletleriň Guramasynyň çäklerinde ýokary ruhy-ahlak gymmatlyklaryna, öz taryhyna buýsanmak duýgusyna esaslanan terbiýe we bilim syýasatyny emele getirmek ýaly soraglarda örän uly ähmiýete eýe bolmalydyr. Aksakgallar geňeşiniň işi biziň halklarymyzyň arasynda ynsanperwer gatnaşyklary berkitmäge, olaryň birek-birege doganlyk gatnaşyklaryna, raýdaşlygyna we özara ýardam bermegine, halk diplomatiýasyna, parlamentara hyzmatdaşlyga işjeň goşant goşmaga gönükdirilendir.
Türkmenistanda aksakgallaryň şeýle işi döwlet derejesinde goldanylýar. Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň düzüminde Ýaşulular geňeşi hereket edýär. Ol örän möhüm döwlet kararlarynyň kabul edilmegine, ýurdumyzyň içeri we daşary syýasatynyň strategik ugurlarynyň emele getirilmegine işjeň gatnaşýar. Umuman, bu ugurda bizde gowy tejribe bar we biz Türki Döwletleriň Guramasynyň Aksakgallar geňeşiniň bilelikdäki işiniň çäklerinde bu tejribäni paýlaşmaga taýýardyrys.
— Siz içerki ösüş we daşary syýasat ugrunyň nukdaýnazaryndan, Türkmenistanyň durmuşyndaky häzirki tapgyry nähili häsiýetlendirýärsiňiz?
— Bize durmuş-ykdysady ösüşiň kabul edilen döwlet maksatnamalaryny we meýilnamalaryny yzygiderli ýerine ýetirmegi üpjün edýän şertleri döretmegiň başardandygyny bellemek isleýärin. Içerki durnuklylyk, jemgyýetçilik agzybirligi, syýasy we jemgyýetçilik institutlarynyň durnukly ýagdaýy, adamlaryň olara ynamy, elbetde, munuň esasy şerti bolup durýar.
Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki durnuksyz şertlerinde-de Türkmenistan 2024-nji ýyla gowy netijeler bilen geldi. Geçen ýyl jemi içerki önümiň ösüşi 6 göterimden hem ýokary boldy. Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy üstünlikli durmuşa geçirilýär. Soňky 15 ýylda ýurdumyzyň ilatynyň 2 million adam köpelendigi adamlaryň durmuş abadançylygynyň we ertirki güne ynamynyň aýdyň görkezijisi bolup durýar.
Biziň ýurdumyz halkara giňişlikdäki çylşyrymly ýagdaýlara garamazdan, döwletimiziň daşary syýasat konsepsiýasynda bellenen Bitaraplyk ugruna yzygiderli eýerýär. Strategik taýdan ileri tutulýan meseleler bolan ählumumy parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy gazanmaga, Durnukly ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmäge ýardam berýär. Türkmenistanyň bu garaýşynyň halkara guramalarda, şol sanda Birleşen Milletler Guramasynda barha giňden goldanylýandygyny bellemek isleýärin. Ýurdumyzyň BMG-de Bitaraplygyň dostlary toparyny döretmek baradaky başlangyjyna eýýäm ýigrimiden gowrak döwlet goşuldy. Baş Assambleýa Türkmenistanyň Bitaraplygyny goldaýan iki sany Kararnamany biragyzdan kabul etdi. Bu bolsa biziň döwletimiziň çylşyrymly meseleleri bitaraplyk esasynda çözmek üçin öňe sürýän tekliplerine halkara giňişlikde barha giňden düşünilýändigini görkezýär. Türkmenistanyň durnukly ulag, energiýa howpsuzlygy, ekologiýa, sagdyn durmuş ýörelgeleri baradaky we beýleki ençeme başlangyçlarynyň hem giňden goldanylýandygyny nygtamak gerek.
Türki döwletler bilen gatnaşyklarymyzyň ösýändigi barada-da aýdyp geçeýin. Bu gatnaşyklar hakyky doganlygyň, hoşniýetli goňşuçylygyň, birek-birege hormatyň we özara bähbitli hyzmatdaşlygyň mysaly bolup durýar. Biz muňa ýokary baha berýäris hem-de onuň gadyryny bilýäris. Hyzmatdaşlygymyzy geljekde-de giňelderis we baýlaşdyrarys. Muny halklarymyzyň düýpli bähbitleriniň, abadançylygynyň, parahatçylykly we durnukly ösüşiniň hatyrasyna amala aşyrarys.
— Söhbetdeşligimiziň şu ýerinde Türkmenistanyň Türkiýe Respublikasy bilen gatnaşyklary barada hem gysgaça aýdyp geçäýseňiz!
— Türkmen-türk gatnaşyklary nusga alarlykdyr. Iki tarap hem syýasy, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygy pugtalandyrmaga çalyşýar. Men ikitaraplaýyn gatnaşyklary ösdürmäge düýpli üns berýändigi, bu barada alada edýändigi, ähli ugurlar boýunça hyzmatdaşlygy giňeltmäge örän uly şahsy goşant goşýandygy üçin, gadyrly doganym, hormatly Prezident Rejep Taýyp Ärdogana minnetdardyryn. Türkmenistanyň Prezidentiniň ýakynda oňa Türkmenistanyň «Hormatly il ýaşulusy» diýen adyny dakmagy Prezident Rejep Taýyp Ärdoganyň hyzmatlarynyň ykrar edilmeginiň nyşany boldy.
Türkmenistan bilen Türkiýe daşary syýasatda işjeň we netijeli hyzmatdaşlyk edýärler, halkara düzümlerde birek-biregi goldaýarlar. Biziň ýurtlarymyz ählumumy parahatçylyk we howpsuzlyk syýasatynyň ynamly tarapdarlarydyr. Şeýle syýasaty ýöredip, olar sebit işlerini netijeli ösdürmäge uly goşant goşýarlar. Häzirki döwürde türkmen-türk hyzmatdaşlygy Gündogar — Günbatar ugry boýunça durnukly energetika we ulag geçelgelerini döretmegiň, Ýewraziýada täze, netijeli logistika hyzmatdaşlygyny emele getirmegiň möhüm şerti bolup durýar.
Ikitaraplaýyn ykdysady we söwda gatnaşyklary hem depginli ösýär. Özara haryt dolanyşygynyň möçberi geçen, 2023-nji ýylda 2,5 milliard amerikan dollaryna golaý boldy. Türk kompaniýalary ýurdumyzyň gurluşyk, energetika, ulag we senagat pudaklarynda öňden bäri netijeli işläp gelýärler.
Medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlyk hem barha ösdürilýär. Medeniýet, sungat wekilleri Türkmenistanda we Türkiýede guralýan dürli çärelere işjeň gatnaşýarlar. Ýurdumyzda 2023-nji ýylyň noýabrynda Türkiýäniň Medeniýet günleri üstünlikli geçirildi. Ýöne sanlar bilen beýan edip bolmaýan düşünjeler hem bar. Munuň özi doganlyk gatnaşyklarymyzy ösdürýän we halklarymyzy birleşdirýän birek-biregiň ykbalyna dahylly bolmak duýgusydyr. Bu bolsa bilelikdäki üstünliklerimiziň esasydyr. Türkmenistan bilen Türkiýäniň häzirki döwürde ýola goýan we geljekde has-da ilerletjek gatnaşyklarynyň binýadydyr.
Pursatdan peýdalanyp, men doganlyk türk halkyna parahatçylyk, abadançylyk we gülläp ösüş baradaky iň mähirli arzuwlarymy beýan edýärin.
— Hormatly türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gahryman Arkadag, interwýu üçin Size hoşallyk bildirýärin.
— Men hem, öz gezegimde, size şu duşuşyk üçin minnetdarlyk bildirýärin we döredijilik işiňizde mundan beýläk-de üstünlikleri arzuw edýärin. Sag boluň!